"الله" نوم په اسلام کې یوه مرکزي او یکتا مقام لري، چې په اسلامي نظریاتو کې د نه هیریدونکي، پیاوړي او یوازینۍ خدای نماینده ګي کوي. دا یوازې یو نوم نه دی بلکه د الله د ټولو ځانګړتیاو او ذات بشپړتیا بیان دی. لاندې، موږ د "الله" نوم معنا او د هغه اخذ کولو طریقه د لغوي او مذهبي لید څخه په اسلام کې توضیح کوو.
په اسلام کې، "الله" نوم د یوازیني خدای لپاره کارول کیږي، هغه خالق چې د کائنات او ټولو څیزونو جوړونکی دی. "الله" نوم د خدای تر ټولو مقدس نوم بلل کیږي او یوازې هغه لپاره کارول کیږي. قرآن د الله د مطلقې یکتایۍ او ځانګړتیا په اړه ټینګار کوي، او هغه د یوازیني خدای په توګه ښیي چې یوازې د عبادت وړ دی.
"الله" نوم په قرآن کې په ټوله کې استعمالیږي، او دا یوازې یو خدای نه بلکه یوازینی خدای دی چې د ټولو مخلوقاتو سرچینه دی. الله داسې پوهیدونکی، پیاوړی، د زړه پورې، عادل، او د انساني پوهې نه پورته ګڼل کیږي. "الله" نوم د الله د ذات او ځانګړتیاو ټولګه ده، او په اسلام کې د عبادت او دعاء په مختلفو بڼو کې استعمالیږي، په ځانګړې توګه په شهاده (د ایمان اعلامیه) او د ورځني عبادتونو کې.
الله د هر ډول شکل، بڼه، یا تصور څخه پورته دی چې انسانان یې تصور کولی شي. په اسلام کې الله نه په کوم ځانګړي وخت او ځای کې محدود دی، او نه د هغه سره د کومې مخلوق سره پرتله کیدی شي. "الله" نوم د هغه د لوړتیا او موجودیت ښیي، چې په دې معنا دی چې هغه د انسان پوهې نه پورته دی او په یو وخت کې د ټولو مخلوقاتو سره نږدې دی.
"الله" نوم د عربي اصلي کلمې "اله" (إله) نه اخیستل شوی دی، چې معنی یې "خدای" یا "معبود" ده. "اله" یوه عمومي کلمه ده چې د خدای، معبود یا د عبادت شي ته اشاره کوي. خو، "الله" یوه ځانګړې او مخصوصه کلمه ده چې په اسلام کې یوازینی خدای ته اشاره کوي.
"الله" کلمه د "ال" (ال) عربي د تعریف کلمې سره یوځای شوې ده، چې معنی یې "د" او "اله" سره ترکیب شوی ده. په دې توګه، "الله" په عربي کې شابډیک معنی "د خدای" یا "د معبود" ورکوي، چې د خدای یکتایي او ځانګړتیا باندې ټینګار کوي. دا مهمه ده چې پوه شو چې تعریف کلمه "ال" یوازې یو صفت نه دی، بلکې دا د کلمې برخه ده، چې "الله" نوم ځانګړی او ځانګړی جوړوي.
په مخکې-اسلامي عربي کې، "اله" کلمه د خدایانو یا معبودانو لپاره کارول کیده، خو دا کله هم د یوازیني سمو خدای لپاره نوم نه و. هغه وخت د عربو خلکو ګڼ خدایانو ته ایمان درلود، او "اله" کلمه د هغه وخت د څو معبودانو لپاره کارول کیده. خو، په اسلام کې، "الله" کلمه یوازې د یوازیني خدای لپاره کارول شوې ده، چې هغه د ټولو نورو خدایانو یا بتانو څخه بیل کوي.
"الله" نوم په عربي ژبه کې یکتا دی ځکه چې دا د proper noun او definitive term دواړه دی. د "اله" په څېر عمومي کلمې په برعکس، کومه چې د هر خدای لپاره کارول کیدی شي، "الله" په ځانګړي ډول د اسلام د ټولو پراخه خدای لپاره کارول کیږي. سربیره پر دې، "الله" ګرامري لحاظ څخه ځانګړی دی ځکه چې دا هیڅوکې جمع، جنس یا د کمزوري بڼه نه لري، چې د خدای د یکتایي او بشپړ ځانګړتیا ټینګار کوي. په عربي ژبه کې د "الله" لپاره هیڅ معادل کلمه نشته، چې دا ځانګړی او غیر ځایناستوونکی جوړوي.
"الله" نوم یوه د هغو ځانګړتیاوو څخه دی چې دا په قرآن کې پرله پسې د خدای په معنی باندې کارول کیږي، چې د هغه ځانګړتیا او یکتایي طبیعت ته اشاره کوي. دا یوازې یو نوم نه دی بلکه یوه کلمه ده چې د خدای بې پایانه ځانګړتیاوې خپلوي او مسلمانانو ته د عربي ژبې تر ټولو مقدس کلمه ګڼل کیږي.
کله چې مسلمانان د الله یادونه کوي، نو دوی یې معمولا د مختلفو صفاتو یا نومونو سره یوځای کوي چې د هغه طبیعت ښیي. دا نومونه د الله 99 نومونه (اسماء الحسنی) په نوم یادیږي، چې هر یو د هغه ځانګړتیا یوه مختلفه اړخ وړاندې کوي. د مثال په توګه، "الرحمن" (تر ټولو مهربانه)، "المالک" (بادشاه)، "القدوس" (پاك)، او "العزیز" (سخت) ټول نومونه دي چې د الله مختلفې صفات ښیي.
په اسلام کې، د الله یکتایي (توحید) مفکوره د ایمان ترټولو بنسټیز او مرکزي اصل دی. د الله د مطلق یکتایۍ په اړه باور د شهاده په اعلان کې وړاندې شوی دی، چې د ایمان اظهار دی: "هیڅ خدای پرته له الله نه دی، او محمد (PBUH) الله د رسول دی." دا بیان د الله ځانګړتیا تاییدوي او ټینګار کوي چې هیڅ موجود د عبادت وړ نه دی پرته له هغه څخه.
د توحید مفکوره درې اصلي اړخونه لري:
د الله یکتایي په قرآن کې په ډیرو ځایونو کې ټینګار شوی دی، لکه په سورہ اخلاص (112:1-4) کې چې وایي: "وایی، هغه الله دی، [چې] یو دی، الله، تل پاتې پناه ځای دی. نه هغه بچی لري او نه بچی کیږي، او نه د هغه کوم مشابه شته."
په الله کې د یکتایي باور د اسلامي عبادت او عبادت کولو بنسټ دی. مسلمانانو ته زده کړې ورکول کیږي چې ټولې خپلې دعاء، عبادتونه او ټول عبادتي عملونه یوازې الله ته وړاندې کړي، ځکه چې هغه یوازینی خدای دی چې د عبادت وړ دی.
"الله" نوم یوازې د اسلامي ایمان لپاره نه بلکه یو نړیوال زړه وړونکی نوم دی. په عربي ژبه کې "الله" یوازې د یوازیني سمو خدای لپاره کارول کیږي، خو دا یوه کلمه ده چې د نورو دینونو لخوا هم غوره شوې ده، په ځانګړې توګه د عربي ژبې خبرې کونکي عیسویانو او یهودیانو لخوا. د انجیل عربي ژباړو کې هم د "الله" کلمه د خدای لپاره کارول کیږي، چې د ابراهیمی دینونو د ګډ تاریخ تاییدوي.
په اسلام کې، الله هم هغه خدای دی چې د پخوانیو پیغمبرو لکه آدم، نوح، ابراهیم، موسی او عیسی (PBUH) لخوا عبادت شوی دی. د اسلام پیغام دا دی چې د یوازیني خدای، الله عبادت ټول ابراهیمی دینونو اساس پیغام دی، او ټول پیغمبران ورته یو شان بنیادي حقیقت ورسولی دی: د الله یکتایي.
"الله" نوم د ژبې او کلتور نه پورته دی او د نړۍ په ګوټ ګوټ کې مسلمانان د خدای د یکتایي، ځواک، او رحمت نښه په توګه پوهیږي. دا یوازې یوه مذهبي مفکوره نه ده بلکه د خالق سره روحاني اړیکه ده، او دا د مؤمنانو لپاره د هغه د ارادې ته د تسلیمۍ یادونه کوي.